Faik Öztrak: Yeni Stratejide Özgürlükler, Kurumlar ve Kurallar, Sistemin Ana Yapıtaşları. Ekonominin Büyümesini, Yatırım Olmasını İstiyorsanız…
Haber: UZMAN BAĞIŞ – Kamera: FURKAN ERDEM
CHP Sözcüsü Faik Öztrak, “Eskiden özgürlükler, kurumlar, kurallar, hak, hukuk, adalet, bunlar daima ikinci plandaydı. Yeni stratejide özgürlükler, kurumlar ve kurallar, sistemin ana yapıtaşları. Şayet nitekim iktisadın büyümesini istiyorsanız, yatırım olmasını istiyorsanız bunları sağlamak zorundasınız. Kamu, direkt yahut özel kesimi teşvik ederek sermaye birikimini artırmaya çalışıyordu evvelce. Artık verimlilik, yenilikçilik, ayırt edici faktör; kamu ve özel bölüm ahengi ve iş birliği kritik ehemmiyette. Bütün dünyada, kamu ile özel kesim ortasında yeni bir diyalog biçiminden bahsediliyor. Devlet olarak şunu kabul etmek zorundayız; şu anda özel bölümün birikimi devlette çalışanlardan fazla. Bu birikimi siyaset yapma sürecinin içine taşıyabilmemiz lazım. Onun için biz Altılı Masa olarak, Strateji ve Planlama Teşkilatı üzerinde durduk. Bu, kamu ve özel kesiti bir ortaya getiren, ortak planlama üretmeye çalışan, eski planlama teşkilatından çok farklı bir teşkilat olacak” dedi.
CHP Sözcüsü Faik Öztrak başkanlığındaki CHP Ekonomi Masası, iş dünyası ile temalarda bulunmak için bugün Uşak’a geldi. Uşak’taki Atatürk Kültür Merkezi’nde düzenlenen STK’lar ve İş Dünyası Toplantısı’nda konuşan Öztrak, şunları söyledi:
“ÜLKE, KURALLA DEĞİL HÜKÜMDARLA YÖNETİLİYOR”
“İşler iktisatta âlâ gitmiyor, önemli meselelerimiz var. İki problemimiz var, bunlardan bir tanesi ekonomik kriz. Bugün enflasyonda dünya beşincisiyiz, tüketici fiyatlarında. Üretici fiyatlarında birincisiyiz. Büyüme modelimiz tıkanmış vaziyette. Dış istikrarımız süratle bozuluyor. Döviz rezervlerimiz eriyor. Büyüme herkesi kucaklamıyor, herkese adil bir biçimde yansımıyor. Devlet idaresinde de önemli dertlerimiz var. Tek kişilik bir rejim, 2018’den bu yana fiilen hayata geçti. Bugün baktığınız zaman ülke, kuralla değil kralla yönetiliyor. Kurumsal kapasitemizde ciddi bir çöküş var.
“PARAMIZ PUL OLDU, İHRACATÇININ DÖVİZLERİNE HÜKÜMET GÖZ KOYDU”
Diğer tarafta da ülkenin önünde çok ciddi fırsatlar var ve maalesef bu fırsatları kaçırma riskiyle karşı karşıyayız. 2018 yılında ilk defa Londra’da, Erdoğan çıktı dedi ki ‘Faiz sebep, enflasyon netice’. O tarihten 2021’in sonuna kadar yaklaşık 128 milyar dolar döviz rezervimiz satıldı. Üç Hazine ve Maliye Bakanı, dört Merkez Bankası Başkanı, beş TÜİK Başkanı gördük. Paramız pul oldu, ihracatçının dövizlerine hükümet göz koydu. Döviz ve kredi kullanımı karneye bağlandı. Merkez Bankası’nın döviz kasası, dost ülkelerden alınan borçlara muhtaç hale geldi. Piyasa gitti, onun yerine kumanda iktisadı geldi. Para ve döviz piyasalarına dair mevzuatta yıl başından bu yana 56 tane değişiklik olmuş.
“BURADAN KİM KAZANIYOR, NE YAPIYOR BELLİ DEĞİL”
Kur muhafazalı mevduat için Hazine’den bankalara, dün ilgili bakan açıkladı, 91,5 milyar Türk lirası faiz farkı ödemişler. Bir o kadar da Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası’ndan ödenen para var. Yani 180 milyar Türk lirası. Buna karşılık tıpkı devirde tarıma verilen takviyeler, yalnızca 30 milyar Türk lirası. Esnafa verilenler, 30 milyarın da üçte biri. Döviz hesabı olana artık kredi verilmiyor, olmayan da gittiğinde kredi bulamıyor. Bankalara, ‘Döviz işlemlerini mesai saatlerine çekin, onun dışında işlem yapmayın’ diye yazı yazıyor Merkez Bankası. Mesai saatinden sonra da borsaya Merkez Bankası’nın art kapısından verilen paralarla kamu bankaları giriyor, manipülasyon yapıyor. Sabah uyanıyoruz dolar 18 lira 50 kuruş, akşam yatıyoruz dolar 18 lira 60 kuruş. Her gün bu dalgalanma oluyor. Buradan kim kazanıyor, ne yapıyor muhakkak değil.
“SON 20 YILDA BU ÜLKEDE 18 TANE MALİ AF ÇIKMIŞ”
Son yurt dışı seyahatlerimizde gördük, hakikaten bir ülkede araştırmanın, geliştirmenin yatırıma dönüşmesinin en değerli aracı olan borsa, bizde önemli manipülatif hareketlerle karşı karşıya kaldı. Beşerler borsada dolandırıldı. Son 20 yılda bu ülkede 18 tane mali af çıkmış. Türkiye, adeta bu aflar sonucunda dünyanın en büyük kara para aklama makinası haline gelmiş. ‘Getir parayı dışarından, bir kere bankaya sok, akla, ondan sonra ne yaparsan’; bu türlü bir sistem işliyor. Bizim de üyesi olduğumuz Mali Hareket Misyon Gücü diye bir kuruluş var, dünyada terörizmin finansmanı ve para aklamanın önlenmesi ile ilgili kriterleri belirliyor. Kriterleri belirleyen ülkelerden bir tanesi de biziz. Kriterleri belirleyip de ‘Yüksek Gözetim Altındaki Ülkeler’ listesinde olan biziz, biz gri listedeyiz. İngiltere falan yok gri listede. Gri listede bulunan ülkeler; Burkina Faso, Güney Sudan, Suriye, Uganda üzere ülkeler. Bunların ortasında bizim ne işimiz var?
“TÜRKİYE’DE ARTIK ALIŞVERİŞ MERKEZLERİ, LÜKS SİTELER, SAHİL KENTLERİ, METROPOLLER, ULUSLARARASI MAFYANIN VURUŞMA ALANI OLDU”
Türkiye’de artık alışveriş merkezleri, lüks siteler, sahil kentleri, metropoller, uluslararası mafyanın vuruşma alanı oldu. 2020 yılında Cumhurbaşkanı açıklama yapıyor; ‘Bunun rengi nedir, dini nedir diye sormadık, zira para paradır’. Aslında 2011’den itibaren Türkiye’de bir hikaye yaşadık. 2010 yılına baktığınız zaman, net hata noksan 0 etrafında dalgalanıyor ama 2011 yılından itibaren sürekli bu para yukarı doğru gidiyor; kaynağı bilinmeyen para, kara para büyük kısmı. 2011 yılı hangi yıl diye sizlere hatırlatmak isterim; Rıza Zarraf’ın faaliyete geçtiği yıl. Ondan sonra biz, bir türlü bu net yanılgı noksanı sıfırlayamamışız.
“BİZ, BİZİM İŞİMİZE YARAYACAK PARAYA ULAŞAMIYORUZ”
Bazen beşerler diyorlar ki ‘Karıştırmayın şu işleri. Bak, parayı buluyorlar, geliyor. Ne diye bunla uğraşıyorsunuz?’ Bununla uğraşıyoruz; zira bu, uygun parayı kovuyor, sonunda kahra giriyoruz. Birinci 8 ayda ülkeye gelen kaynağı bilinen finansman, geçen yıl 26,8 milyar dolarmış, bu yıl 14,3 milyar dolara düşmüş. Buna karşılık birebir devirde ülkeye gelen kaynağı belgisiz finansman, tıpkı periyotta 13 milyar dolarmış, 28 milyar dolara çıkmış. Sonuç; ülkemizin, ‘üretken para’ dediğimiz direkt dünyadaki global yatırım havuzundan aldığı hisse, 15 yılda yüzde 1,4’ten binde 7’ye düşmüş. Biz, bizim işimize yarayacak paraya ulaşamıyoruz.
“BU BİÇİMDEKİ BİR FİNANSMAN, ÜLKENİN SOSYAL YAPISINI TAHRİP EDİYOR”
Kaynağı bilinmeyen paradaki artışla birlikte çok önemli toplumsal maliyetlerle de karşı karşıya kalıyoruz. İstanbul, kullanılan çeşitli uyuşturucular itibariyle dünyada en fazla uyuşturucu kullanılan ikinci metropol. Türkiye’nin başka şehirleri de var, bu araştırmada ön sıralarda yer alan. Bu biçimdeki bir finansman, ülkenin sosyal yapısını tahrip ediyor. Türkiye’de iş yapmayı zorlaştırıyor. Gri listede olmak, sizlerin dışarında daha rahat para bulmanızı zorlaştırdığı üzere sizlerin dışarıda iş kurmanızı da daha zorlaştırıyor. İngiltere’de iş adamlarını dinledik, dediler ki ‘Gri listede olduğunuz için Türkiye’den bizim finansmanımızla ilgili bizim şirketlerimizden gönderdiğimiz paralar, eğer Türkiye’deki iş yapan yabancı bir banka aracılığıyla olmuyorsa çok önemli araştırılıyor, vakit kaybediyoruz’ diyorlar.
Türkiye’nin gayri safi yurt içi hasılası bir devir 900 milyar dolarla çıkmıştı, artık 800’ün biraz altında biraz üstünde dalgalanıp duruyoruz. 2 trilyon dolar hedefimiz vardı. Büyümenin çok ciddi, süreklilik bakımından yarattığı bir sorun, gelir dağılımı doğru düzgün değil, sürekli bozuluyor. Orta direk dediğimiz kesim giderek yok oluyor.
“ÜLKEMİZ, 4,5 SAATLİK UÇUŞ MESAFESİNDE 58 ÜLKEYE 1,5 MİLYAR NÜFUSA, 22 TRİLYONLUK DOLARA ERİŞEBİLİYOR”
Türkiye’deki çeşitli enflasyon göstergelerine baktığınız vakit, resmi enflasyonun tüketici fiyatını açıklanmıyor. Ne diyorlardı; ‘Türkiye Modeli’. Devalüasyon yaptılar, para pul oldu. Cari açık düşecekti; cari açık düşmüyor, daima artıyor. Evet, problemlerimiz var lakin meselelerimize karşın çok büyük de avantajlarımız var. Ülkemiz, 4,5 saatlik uçuş uzaklığında 58 ülkeye, 1,5 milyar nüfusa, 22 trilyonluk dolara erişebiliyor. Bu, bugünün kaidelerinde büyük bir avantaj. Şu anda en şanslı ülkelerden bir tanesi, dünyanın en güçlü ve en kalabalık pazarlarına yakınlığı bakımından. Dünyanın aşikâr başlı üretim üslerinden biri olma imkanı Türkiye’nin önünde duruyor.
“ELİMİZDEKİ FIRSATLARI DEĞERLENDİREBİLİRSEK TÜRKİYE, CUMHURİYET’İN İKİNCİ YÜZYILINDA ÇOK BÜYÜK BİR SIÇRAMA YAPABİLİR”
Son 1-2 yılda yabancılar, daima organize sanayi bölgelerinde yer sormaya başladılar. Ancak bir türlü başlamıyorlar. Konuşuyoruz; ‘Niye başlamıyorsunuz?’ ‘Bir değişiklik olmasını bekliyoruz. Güvenmiyoruz’ diyorlar. Şayet siz bir ülkede insanların mallarına hükümetin kararıyla el koyarsanız o ülkede yatırım yapmak riskli hale gelir yabancılar için. Artık bekliyorlar fakat çok da istekliler Türkiye’ye gelmeye. Türkiye, genç nüfusu olan bir ülke. Yaşlanıyoruz ama hala genç. Dünyadaki yeni gelişmeleri doğru okuyabilirsek, elimizdeki fırsatları değerlendirebilirsek Türkiye, Cumhuriyet’in ikinci yüzyılında çok büyük bir sıçrama yapabilir.
“ABD DAHİ SANAYİ POLİTİKASI İZLEMEYE BAŞLADI”
Refah düzeyinde süratle Avrupa Birliği’ne yakınlaşırız. AB’nin ve bölgenin en büyük tedarik üssü olabiliriz. Refah ve demokrasiyle global memnunluk endeksinde süratle yükselebiliriz. Neden yeni bir stratejiye gereksinimimiz var? ‘Sanayi Devrimi 4.0’a yanlışsız gidiliyor lakin ortaya ne çıkacak hala muhakkak değil. Global sistemde kıymetler ve prensipler temelinde yeni bir ayrışma başladı. ABD’nin Hazine Bakanı, artık serbest ama güvenli ticaret, dostları ve müttefikleri kayıran ticaretten bahsediyor. Bu demektir ki Türkiye için önemli bir avantajdır ama iyi kullanmamız lazım. ABD dahi sanayi politikası izlemeye başladı. Sanayi Devrimi 1’i biz kaçırdık, gücü kömürdü bağlantısı matbaaydı. Sanayi İhtilali 2’yi de kaçırdık, onun da enerjisi petroldü, iletişimi televizyon ve radyoydu. Sanayi Devrimi 3’ü de ıskaladık, onun da gücü yenilenebilir güçtü, bağlantısı de internetti. Artık Sanayi İhtilali 4 geliyor. Onun gücü işlenmiş bilgi ve bağlantısı, gerçek ve sanal dünyayı birleştiren teknolojiler.
“YARATICI ENDÜSTRİLER DEDİKLERİ ŞEYLERİ ÜRETEREK BÖLGESEL GELİŞMİŞLİK FARKLARINI NASIL GİDERECEKLERİNİ TARTIŞIYORLAR”
Bunları, son yurt dışına yaptığımız seyahatlerle inceleme fırsatı bulduk, teknoloji kulübüne gittik. Beşerler, büyük iş adamları ne tartışıyor diye baktık. Yaratıcı sanayiler dedikleri şeyleri üreterek bölgesel gelişmişlik farklarını nasıl gidereceklerini tartışıyorlar. Karanlık fabrikalar… Çalışan yok fabrikada, büsbütün robot… Meskenden tüketici ısmarlıyor, fabrika üretiyor. Üretimde simülasyon, yatay ve dikey sistem entegrasyonu, objelerin interneti, siber güvenlik, bulut teknolojiler, 3D printer ile üretim, artırılmış gerçeklik… Günümüzdeki periyodun şeyleri bunlar ancak biz bunları tartışmıyoruz.
“YENİ STRATEJİDE ÖZGÜRLÜKLER, KURUMLAR VE KURALLAR, SİSTEMİN ANA YAPITAŞLARI. EKONOMİNİN BÜYÜMESİNİ, YATIRIM OLMASINI İSTİYORSANIZ BUNLARI SAĞLAMAK ZORUNDASINIZ”
Eskiden özgürlükler, kurumlar, kurallar, hak, hukuk, adalet, bunlar daima ikinci plandaydı. Yeni stratejide özgürlükler, kurumlar ve kurallar, sistemin ana yapıtaşları. Şayet hakikaten iktisadın büyümesini istiyorsanız, yatırım olmasını istiyorsanız bunları sağlamak zorundasınız. Kamu, direkt yahut özel bölümü teşvik ederek sermaye birikimini artırmaya çalışıyordu evvelden. Artık verimlilik, yenilikçilik, ayırt edici faktör; kamu ve özel bölüm ahengi ve iş birliği kritik ehemmiyette. Bütün dünyada, kamu ile özel kesim ortasında yeni bir diyalog biçiminden bahsediliyor. Devlet olarak şunu kabul etmek zorundayız; şu anda özel kesitin birikimi devlette çalışanlardan fazla. Bu birikimi siyaset yapma sürecinin içine taşıyabilmemiz lazım. Onun için biz Altılı Masa olarak Strateji ve Planlama Teşkilatı üzerinde durduk. Bu, kamu ve özel kısmı bir ortaya getiren, ortak planlama üretmeye çalışan, eski planlama teşkilatından çok farklı bir teşkilat olacak.
Aslında dünyada para var, kâfi ki hak, hukuk, adalet dediğimiz kurumsal yapınız güçlü olsun. Bir yandan hukuk devletini gerçekleştirirken bir yandan, bu hukuk devleti ile ilgili yaptığımız düzenlemeleri piyasalarda inancı sağlayacak çapa olarak kullanacağız. Bu işin tek sırrı inançtır.”
